تشت‌گذاری؛ کهن‌ترین سنت سوگواران حسینی اردبیل
تشت‌گذاری سنت خاص عزاداران حسينی اردبيل است كه تاريخ مستند آن به عصر صفويه می رسد.
«حسن يوسفی»، باستان‌شناس و پژوهشگر تاريخ اردبيل پس از بيان مطلب فوق می‌‌افزايد: «پيوند قلبی شيعيان با واقعه‌ی عاشورا، آداب و نشانه‌های بومی را در عزاداری هر منطقه وارد كرده و سبب ايجاد اشكال متنوعی از سوگواری حسينی شده است. اردبيل نيز به علت انتصاب صفويان به اين شهر، در تعزيه‌ی ماه محرم دارای سبک‌های ويژه و ريشه‌داری است.»
اين باستان‌شناس دوره‌ی اسلامی تاكيد می‌‌كند: «آيين‌های عاشورايی از حالتی رمزوارانه يا سمبليک برخوردار هستند و مواردی كه ما در عزاداری‌های اصيل می‌‌بينيم، به صورت انتزاعی نمادی است از آنچه در جريان واقعه‌ی عاشورا به وقوع پيوسته است. مراسم تشت‌گذاری در مساجد اردبيل نيز كه از شب ۲۷ ذی‌حجه آغاز و تا حلول ماه محرم ادامه می‌‌يابد، علاوه بر اعلام رسمی آغاز سوگواری محرم، می‌تواند اشاره‌ای تاريخی به حركت امام سوم شيعيان از مكه به طرف كوفه و واقعه‌ی «دشت زباله» باشد. بنابر اسناد تاريخی در آخرين روزهای ماه ذی‌حجه سال ۶۱ هجری، حسين‌بن علی و يارانش در مسير حركت خود، پيش از رسيدن به كربلا در محلی به نام «زباله» با لشكر حر روبرو می‌شوند. پس از توقف اجباری كاروان، به فرمان امام، آب مشک‌ها داخل تشت‌ها خالی میشود و علاوه بر آنكه سپاه حر و ياران امام از اين آب می‌‌نوشند، اسب‌های لشكريان را نيز سيراب می‌كنند. به نظر می‌‌رسد سنت تشت‌گذاری اردبيل اشاره‌ای نمادين به اين واقعه باشد.»
نويسنده‌ی كتاب «تاريخ هنر و باستان‌شناسی بقعه شيخصفیالدين» در ادامه با بيان اين نكته كه «جايگاه ويژه تشت اكنون بخشی از معماری مساجد اردبيل محسوب میشود و وجود اين سكوها را بايد ويژگی خاص معماری مساجد اردبيل دانست»، تصريح می‌‌كند: «اسناد موجود مبنی بر وجود جايگاه تشت در مساجد اردبيل به بعد از استقرار حكومت صفويه مربوط میشود. قديمیترين مسجد اردبيل، «مسجد جمعه عتيق» شهر است و اگرچه قدمتی بسيار بيشتر از عصر صفوی دارد، زمان ساخته شدن جايگاه تشت آن نيز به دوره صفويه برمی‌‌گردد. متاسفانه بنا به علل طبيعی، انسانی و مصالح به كار رفته، مساجد عصر صفويه اردبيل از بين رفته‌اند، اما پس از مسجد جمعه عتيق، مساجد «جامع نو»، «اعظم» و «سليمان‌شاه» قديمیترين مساجد پابرجای شهر به حساب می‌آيند كه در آنها علاوه بر جايگاه تشت، می‌توان تشت‌هايی را نيز مشاهده كرد كه قدمت‌شان به زمان حکومت‌های صفويه و قاجاريه می‌‌رسد. محل تشت در يكی از اضلاع ديوار مساجد اردبيل به صورت طاق‌نما ايجاد میشود و تشت‌های ويژه مراسم در طول سال روی آنها قرار می‌گيرد».
بنا به گفته‌ی اين باستان‌شناس دوره‌ی اسلامی، «قديمیترين تشت به دست آمده از مساجد اردبيل، تشت متعلق به مسجد بازار چاقوسازان (پيچاقچی بازار) و يادگار عصر شاه‌عباس اول است. در داخل و لبه‌ی اين تشت نقش و نگار گياه و ماهی حک شده و در لبه‌ی آن نيز عبارت و تاريخ زير نقش بسته: «وقف نمود به حضرت عباس ـ 1038». تشت مذكور را در حال حاضر بايد قديمیترين مدرک مستند يافته شده از سنت تشت‌گذاری اردبيل دانست.»
كارشناس فرهنگ و تمدن دوره‌ی اسلامی ايران، ضمن نقد ديدگاه آندسته از مورخان و جامعه‌شناسانی كه صفويه را به ترويج خرافات محكوم كرده‌اند، می‌گويد: «اگر به صورت علمی و منطقی تاريخ و كتيبه‌های عصر صفوی مورد بررسی قرار گيرد، متوجه خواهيم شد بسياری از رسوم مذكور در عصو صفويه وجود نداشته يا در صورت وجود مورد تاييد شهرياران اين سلسه نبوده است.»
يوسفی ضمن اشاره به كتيبه سنگی موسوم به «فرمان شاه طهماسب» كه در نمای «دارالحُفاظ» بقعه‌ی شيخصفیالدين اردبيلی نصب شده، تصريح می‌‌كند: «شاه طهماسب اول در سال ۹۳۲ هجری دستور به حک و نصب اين فرمان در بقعه‌ی شيخ‌صفی اردبيل داد كه در يكی از بندهای اين فرمان ضمن تاكيد به رعايت آداب و سنن تعزيه، به صراحت آمده كه: «بدعت در تعزيت ممنوع» است. اگرچه برخی نويسندگان بدون درنظر گرفتن اين سند تاريخی به محكوم كردن صفويه می‌پردازند، سنگ فرمان مذكور نشان می‌دهد پادشاه جوان صفوی در ۹۳۲ هجری نه تنها اعتقادی به بدعت‌های عزاداری نداشته، بلكه به صراحت فرمان مقابله با بدعت‌های تعزيه را نيز صادر كرده است.»
این گزارش در شماره ۴۳ نشریه نوای ارس، دی ماه ۸۶ به چاپ رسید.
مادونایی با پالتوی خز